از کرونا به عنوان بزرگ‌ترین بحران بشر پس از جنگ جهانی دوم یاد می‌کنند. این روزها وضع به گونه‌ای است که خیلی از کشتی‌ها لنگر انداخته و شرکت‌های بزرگ تولیدی یا تعطیل شده‌اند و یا نیمه فعالند. از دورهمی‌ها و مسافرت‌های آنچنانی هم خبری نیست و از همه بدتر اینکه هر روز صدها نفر در نقاط مختلف دنیا بر اثر این بیماری جانشان را از دست ‌ می‌دهند.

اما از سوی دیگر با فراگیر شدن کرونا و کاهش تعاملات اجتماعی و رفت و آمدهای گروهی، اتفاقات خوبی نیز در حال رخ دادن است. کاهش قابل ملاحظه آلودگی هوا، پایین آمدن آمار تلفات ناشی از تصادفات رانندگی در ایران و جهان و ...

امسال، در روز زمین پاک، زمین هم با آمدن کرونا و خانه نشینی اجباری ساکنان سهل‌انگار آن نفس راحتی می‌کشد.

زمین را به بردگی گرفته بودیم

اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط زیست به ما می‌گوید: در سال‌های اخیر همایش‌های بین المللی زیادی با هدف کاهش گازهای گلخانه‌ای برگزار شد تا حجم این گازها که موجب گرم شدن کره زمین شده را به ۲۰ سال پیش برسانند اما این تلاش‌ها توفیق چندانی نداشت. شیوع کرونا موجب شد حجم گازهای گلخانه‌ای به میزان ۳۰ سال پیش برگردد یا همین چند روز پیش بود که کشورهای عضو اوپک و اوپک پلاس تصمیم گرفتند روزانه تولید۱۰ میلیون بشکه نفت را کاهش دهند. این یعنی کاهش آلودگی هوای شهرهای دنیا. البته همین حالا هم کاهش فعالیت‌های اقتصادی موجب پاک شدن هوای کره زمین شده است تا جایی که برای نخستین بار پس از جنگ جهانی دوم می‌توانید کوه‌های هیمالایا را بدون چشم مسلح از فاصله ۲۴۵ کیلومتری ببینید. قبلاً آن‌قدر جو زمین آلوده بود که حتی از فاصله ۴۵ کیلومتری هم قادر به دیدنش نبودیم.

وی با اشاره به اینکه امسال به‌دلیل شیوع کرونا بعضی از آیین‌های سنتی مثل سیزده بدر و چهارشنبه سوری، به مانند سال‌های گذشته برگزار نشد، ‌ می‌گوید: هر ساله در این مراسم‌ها به‌دلیل بی توجهی مردم، هوا و محیط تمام شهرهای ما به‌شدت آلوده می‌شد اما امسال این اتفاق نیفتاد. در واقع ما زمین را به بردگی گرفته بودیم. از همه سوخت‌های فسیلی، کانی‌ها و... بی‌رحمانه استفاده می‌کردیم اما الان با شیوع کرونا فرصتی پیش آمده تا زمین کمی نفس بکشد. الان زمین حالش بهتر از گذشته است و حتی اگر این ویروس تا مهرماه از بین برود باز هم زمین یک استراحتی کرده است. انگلیسی‌ها یک ضرب‌المثل دارند و مفهومش این است که در حاشیه تاریک‌ترین ابرها یک لبه درخشان نقره‌ای وجود دارد؛ یعنی اینکه در هر مصیبتی می‌توان نکاتی را پیدا کرد که موجب شادی هستند. بنابراین شیوع کرونا به‌رغم همه مصیبت‌هایی که برای انسان داشته نکات مثبت فراوانی هم برای زمین و محیط زیست به همراه داشته است.

کهرم ادامه می‌دهد: کرونا یک فرصت استراحت برای زمینی است که ما چهار نعل در آن می‌تاختیم و بعید ‌ می‌دانم این استراحت سبب شود پس از این سریع‌تر از گذشته در آن ترکتازی کنیم، چون این ویروس به ما گوشزد کرد خیلی ضعیف هستیم و نباید بیش از این خودخواهی کنیم.

وی درباره اینکه چگونه می‌توان دستاوردهای مثبت کرونا را در حوزه محیط زیست حفظ کرد، می‌گوید: از این پس دولت‌ها، سیاستمداران، صنعتگران و... باید زمین را یک ارگانیزم زنده ببینند که انسان تنها یکی از میلیاردها میلیارد موجود زنده‌ای است که در آن زندگی می‌کند، از این رو باید در امور مختلف، عقلایی تصمیم بگیرد.

حال طبیعت بهتر می‌شود

محمد درویش، فعال زیست محیطی هم تأثیرات کرونا را در حوزه محیط زیست مثبت ارزیابی می‌کند و به قدس می‌گوید: با همه‌گیری کرونا تقریباً بیشتر کشورها مجبور به اجرای برنامه قرنطینه خانگی و فاصله گذاری اجتماعی شدند، در نتیجه خیلی از کسب و کارها، مراسم‌ها و اعیاد مذهبی و سنتی به حالت تعطیل و یا نیمه تعطیل درآمد و ترددها به‌شدت کاهش یافت، مثلاً پروازهای هوایی تا ۷۰ درصد کمتر از گذشته شده است؛ به همین دلیل حجم گازهای گلخانه‌ای و تصادفات رانندگی و به تبع آن مرگ و میر ناشی از آن به طرز چشمگیری کاهش یافته است. به عنوان نمونه سالانه یک میلیون و ۳۵۰ هزار نفر از مردم دنیا- یعنی ماهیانه بیش از ۱۱۰ هزار نفر- بر اثر تصادفات رانندگی جان خود را از دست می‌دادند و چهار برابر این رقم هم معلول می‌شدند که با شیوع کرونا میزان تلفات رانندگی و مصدومان تا ۷۰ درصد کاهش یافته است.

وی با اشاره به اینکه هر سال بین ۱۰۰ تا ۸۰۰ گونه جانوری در فهرست گونه‌های در معرض انقراض اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) قرار می‌گیرند، می‌افزاید: به احتمال زیاد، امسال به شدت کاهش می‌یابد. از سوی دیگر به‌دنبال شیوع کرونا میزان تولید و انباشت زباله‌ها به‌ویژه زباله‌های پلاستیکی در جهان تا ۱۴ میلیون تن کاهش یافته است؛ همچنین از سطح تخریب زیستگاه‌ها به خاطر کاهش حضور مردم در طبیعت کاهش یافته که این موضوع موجب احساس امنیت در حیات وحش و افزایش زاد و ولد آن‌ها شده است.

این استاد دانشگاه همچنین از کاهش شدید آلودگی صوتی به‌دنبال شیوع کرونا در دنیا خبر می‌دهد، می‌گوید: آلودگی صوتی یکی از عوامل کُند ذهنی کودکان و پرخاشگری و ناراحتی‌های گوارشی افراد است که کاهش ۷۰ درصدی آلودگی صوتی در کاهش این بیماری‌ها تأثیرگذار است.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا حال محیط زیست در پسا کرونا بهتر از قبل کرونا خواهد بود یا اینکه فعالیت‌ها به منظور افزایش رشد اقتصادی با سرعتی بیش از گذشته از سر گرفته می‌شود و به بحرانی‌تر شدن وضعیت محیط زیست می‌انجامد، می‌گوید: با عادی شدن شرایط نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که بشریت کاملاً عبرت گرفته باشد و دیگر به طبیعت دست درازی نکند چون راهی برای تأمین معیشتش ندارد. اما باید به یاد داشته باشیم که حداقل تا دو سال دیگر زندگی بشر به حالت سابقش بر نمی‌گردد و این دو سال زنگ تفریح خوبی است برای اینکه زمین و طبیعت نفسی عمیق بکشد؛ ضمن اینکه کرونا به بشر یادآور شد دکترینی که می‌گوید برای داشتن امنیت باید بمب اتم، موشک‌های قاره‌پیما، زرادخانه‌های هسته‌ای بیشتری داشته باشید، اشتباه است. کرونا این دکترین را کاملاً به چالش کشیده شده است، چون در رأس همه کشورها ایالات متحده آمریکا قرار دارد که به‌رغم داشتن بزرگ‌ترین زرادخانه هسته‌ای حالا بسیاری از ملوانان و نیروهای ناوشکنش درگیر کرونا شده‌اند و سلاح‌های هسته‌ای نمی‌تواند امنیت شهرهای آن‌ها را از این ویروس حفظ کند به طوری که این کشور بالاترین تلفات ناشی از کرونا را دارد و ۲۲ میلیون نفر از مردم این کشور بیکار شده‌اند. این وضعیت در حالی است که اگر آمریکا به‌جای هزینه‌های سنگینی که برای توسعه نظامی کرده است آن را صرف پژوهشگاه‌های حوزه سلامت و محیط زیست می‌کرد امنیت بیشتری برایش ایجاد می‌شد و این یکی از دستاوردهای دنیای پسا کرونا خواهد بود؛ از این رو شکی نیست که در آینده  سهم بودجه در بخش‌های راهبردی از حوزه نظامی به نفع حوزه سلامت و حفظ محیط زیست تغییر و این اتفاق حال بشر و محیط زیست را بهتر از گذشته خواهد کرد.

وضعیت محیط زیست بدتر می‌شود

اما دکتر پرویز کردوانی، کویرشناس کشور معتقد است اگرچه الان به دلیل کاهش چشمگیر فعالیت‌های صنعتی، محدودیت عبور و مرور و قرنطینه‌های خانگی و اجتماعی در سراسر جهان، سطح آلودگی هوا در برخی شهرها و مناطق کاهش چشمگیری یافته و این اتفاقی مثبت است اما باید توجه داشت در کنار این، مصرف آب، مواد بهداشتی و حتی دارویی به میزان زیادی افزایش یافته و همین مسئله سبب  بالا رفتن  میزان تولید زباله‌های بهداشتی شده است که اصلاً اتفاق خوبی نیست.

وی با اشاره به اینکه آثار مثبت کرونا بیشتر بر محیط زیست طبیعی بوده است، تصریح می‌کند:در واقع در محیط زیست انسانی وضعیت فرق می‌کند؛ یعنی کرونا سبب وحشت مردم شده و آن‌ها را عصبی و روانی کرده است.  

وی در عین حال می‌افزاید: در مجموع شیوع کرونا وضعیت طبیعت ما را بهتر کرده اما روی رفتار و زندگی مردم تأثیر منفی داشته است.

وی همچنین تأثیرات مثبت کرونا را موقتی ارزیابی می‌کند و می‌گوید: در پسا کرونا وضعیت محیط زیست بهتر از گذشته نخواهد شد، چون علاوه بر اینکه فعالیت‌های اقتصادی به‌شدت افزایش می‌یابد مردم باز به طبیعت می‌روند و عقده گشایی می‌کنند و این موضوع یعنی در آینده وضعیت محیط زیست بدتر از گذشته خواهد شد.